Përdorimi i gjuhëve është padyshim një nga aktivitetet më komplekse që njerëzit mësojnë të bëjnë. Shumëgjuhëshit zakonisht “mashtrojnë” me lehtësi gjuhët që dinë, shumicën e rasteve në mënyrë aksidentale, pasi gramatika apo edhe thekset mund të ngatërrohen. Ky fenomen mund të zbulojë gjëra të habitshme se si funksionon truri ynë.
Sipas studimeve rezulton se kur një person shumëgjuhësh dëshiron të flasë, gjuhët që dinë mund të jenë aktive në të njëjtën kohë, edhe nëse vetëm njëra mësohet. Këto gjuhë mund të ndërhyjnë me njëra-tjetrën në të folur, ndërhyrje e cila mund të shfaqet jo vetëm në gabimet e fjalorit, por edhe në nivelin e gramatikës ose theksit.
Hulumtimet e Tamar Gollan, profesoreshë e psikiatrisë në Universitetin e Kalifornisë në San Diego, e cila ka vite që studion kontrollin e gjuhës në dygjuhësh kanë çuar në gjetje kundërintuitive.
“Mendoj se ndoshta një nga gjërat më unike që kemi parë te dygjuhëshit kur ata përziejnë gjuhët është se ndonjëherë duket sikur e pengojnë gjuhën mbizotëruese aq shumë saqë në fakt janë më të ngadalshëm për të folur në kontekste të caktuara”, thotë ajo.
Gjuha mbizotëruese e një personi shumëgjuhësh ndonjëherë mund të marrë një goditje më të madhe në disa skenarë. Për shembull, në detyrën e emërtimit të ngjyrave, mund t’i duhet më shumë kohë që një pjesëmarrësi të kujtojë një fjalë në gjuhën e tij të parë kur kalon nga e dyta, krahasuar me të kundërtën. Pjesëmarrësit ndonjëherë lexojnë një fjalë në gjuhën e duhur, por me theksin e gabuar.
Në një nga eksperimentet e saj, Gollan analizoi aftësitë e ndërrimit të gjuhës së dygjuhëshëve spanjisht-anglisht duke i detyruar ata të lexonin me zë të lartë paragrafë që ishin vetëm në anglisht, vetëm në spanjisht dhe paragrafë që përzienin rastësisht anglisht dhe spanjisht.
Gjetjet ishin befasuese. Edhe pse ata i kishin tekstet pikërisht aty përpara, pjesëmarrësit përsëri bënin “gabime ndërhyrëse” kur lexonin me zë të lartë, për shembull, duke thënë rastësisht fjalën spanjolle “pero” në vend të fjalës angleze “por”. Këto lloj gabimesh ndodhën pothuajse ekskluzivisht kur ata po lexonin me zë të lartë paragrafët e gjuhëve të përziera, të cilat kërkonin kalimin midis gjuhëve.
Përmes përdorimit të teknologjisë së gjurmimit të syve, Gollan dhe ekipi i saj zbuluan se këto gabime bëheshin edhe kur pjesëmarrësit shikonin drejtpërdrejt fjalën e synuar.
Edhe pse shumica e pjesëmarrësve ishin folës dominues të anglishtes, ata bënë më shumë nga këto gabime ndërhyrëse për fjalët në anglisht sesa spanjishten e tyre më të dobët, diçka që Gollan shpjegon është pothuajse si një përmbysje e dominimit të gjuhës.
“Imagjinoni se ka një gjendje në të cilën ju befas bëheni më të mirë për të shkruar në dorën tuaj jo dominuese. Ne e kemi quajtur këtë dominim të kundërt, ne kemi bërë një punë vërtet të madhe nga kjo sepse sa më shumë e mendoj për të, aq më shumë e kuptoj se sa unike është kjo dhe sa e çmendur është”, thotë ajo.
Kjo mund të ndodhë edhe kur ne jemi duke mësuar një gjuhë të dytë, ata mund ta kenë më të vështirë të përdorin fjalët nga gjuha e tyre amtare. Efektet e kundërta të dominimit mund të jenë veçanërisht të dukshme kur dygjuhëshit ndërrojnë gjuhë në një bisedë të vetme, thotë Gollan.
Sigurisht, shumëgjuhësia sjell shumë përfitime të dukshme përtej trurit, por jo vetëm, edhe përfitimin social të të qenit në gjendje të flasësh me shumë njerëz.
/rtsh.al/
